De laatste droom van de oude eik
Hans Christian Andersen, ontleend aan de Volksverhalen Almanak
Er stond in het bos, hoog op de
helling bij het open strand, zo'n echt oude eik, hij was precies
driehonderd vijfenzestig jaar oud, maar die lange tijd was voor de boom
niet meer dan even zovele dagen voor ons mensen. Overdag zijn wij
wakker, 's nachts slapen en dromen wij.
Met een boom is het anders gesteld:
in de lente, de zomer en de herfst is de boom wakker, en pas tegen de
winter begint zijn slaap, de winter is zijn tijd van slapen, dat is
zijn nacht na de lange dag, die lente, zomer en herfst heet.
Heel wat warme zomerdagen hadden de
muggen om zijn kroon gedanst, geleefd, gezweefd en zich gelukkig
gevoeld, en wanneer dan zo'n klein schepsel één ogenblik
in stille zaligheid op een van de grote, frisse eikenbladeren zat te
rusten, dan zei de boom altijd: "Stakkerdje! Je hele leven duurt maar
één dag! Wat kort toch. Het is zo jammer!"
"Jammer, antwoordde dan het mugje
altijd. "Wat bedoel je daarmee? Alles is zo heerlijk stralend, warm en
mooi en ik ben zo blij!"
"Maar slechts één dag en dan is alles voorbij!"
"Voorbij!" zei het mugje. "Wat is
voorbij? Ben jij ook voorbij?" "Nee, ik leef misschien nog wel
duizenden van jouw dagen en mijn dag duurt hele jaargetijden! Dat is
iets van zo lange duur dat jij het helemaal niet kunt uitrekenen!"
"Nee, want ik begrijp je niet! Jij
hebt duizenden van mijn dagen, maar ik heb duizenden ogenblikken om
blij en gelukkig te zijn. Neemt al deze heerlijkheid een einde wanneer
jij sterft?" "Nee," zei de boom, "die duurt zeker langer, oneindig veel
langer dan ik mij kan indenken!"
"Maar dan hebben wij toch evenveel, onze berekeningen verschillen alleen maar!"
En het mugje danste en zweefde in de
lucht, was blij met zijn tere, kunstige vleugeltjes van gaas en
fluweel, verheugde zich in de zoele lucht die gekruid was met de geur
van het klaverveld en van de wilde rozen, de vlier en de kamperfoelie,
die over de heining groeiden, om van het lievevrouwebedstro, de
sleutelbloemen en de wilde kruizemunt niet te spreken; er was een geur
zo sterk dat het mugje zich heus een klein beetje dronken voelde.
De dag was lang en verrukkelijk, vol
van blijdschap en goede dingen en toen de zon onderging, voelde het
mugje zich zo heerlijk moe van al die vrolijkheid. Zijn vleugels wilden
het niet langer dragen en heel zacht gleed het op het zachte, wiegende
grashalmpje neer, het knikte met zijn kopje, en sliep dan blij in: dat
was de dood. "Arme, kleine mug," zei de eik, "dat was toch een al te
kort leven!"
En iedere zomerdag herhaalden zich
diezelfde dans, datzelfde gesprek, hetzelfde antwoord en het inslapen;
het herhaalde zich in hele families van muggen, en alle waren zij toch
gelukkig, even blij.
De boom stond wakker, zijn
lentemorgen, zijn zomermiddag en zijn herfstavond, nu naderde zijn tijd
van slapen, zijn nacht — de winter was in aantocht.
Reeds zongen de stormen: "Goedenacht!
goedenacht! Daar viel een blad, daar viel een blad! Wij plukken, wij
plukken! Zie dat je gaat slapen, wij zingen je in slaap, wij schudden
je in slaap, maar, nietwaar, dat doet goed in je oude takken. Zij
kraken ervan uit louter plezier. Slaap lekker, slaap lekker! Het is je
driehonderd vijfenzestigste nacht, eigenlijk ben je maar een jongetje
van een jaar! Slaap lekker! Uit de hemel dwarrelt sneeuw, het wordt een
heel laken, een warm dek om je voeten! Slaap lekker en droom prettig!"
En de boom stond daar, beroofd van
zijn loof, om ter ruste te gaan, de hele winter lang en in die winter
menige droom te dromen, steeds iets dat hij zelf had beleefd, net als
de mensen dromen.
Hij was ook eenmaal klein geweest,
ja, een eikeltje was zijn wieg geweest, naar menselijke berekening
leefde hij nu in zijn vierde eeuw; hij was de grootste, de hoogste boom
in het bos, met zijn kroon stak hij hoog boven alle andere bomen uit,
ver op zee was hij zichtbaar, een baken voor de schepen; hij besefte
helemaal niet hoeveel ogen hem zochten. Hoog boven in zijn groene kroon
woonden de houtduiven en sloeg er de koekoek; in het najaar, wanneer de
bladeren wel geslagen koperen plaatjes leken, kwamen de trekvogels en
ze rustten daar, vóór zij over zee vlogen. Maar nu was
het winter, de boom stond daar bladerloos, je kon goed zien hoe krom en
knoestig de takken zich uitstrekten; kraaien en roeken zaten er om de
beurt in groepjes te praten over de harde tijden die nu begonnen en hoe
moeilijk het was in de winter aan voedsel te komen.
Het was juist het heilige kerstfeest, toen droomde de boom zijn schoonste droom: die moeten wij horen.
De boom kon heel duidelijk merken dat
het een feestelijke tijd was. Hij meende overal in de rondte de
kerkklokken te horen luiden en daarbij was het zacht en warm als op een
mooie zomerdag, fris en groen breidde hij zijn machtige kroon uit, de
zonnestralen speelden tussen zijn bladeren en takken, de lucht was vol
geur van kruiden en struiken; bonte vlinders speelden krijgertje en de
muggen dansten, alsof alles er alleen maar was opdat zij konden dansen
en pret maken. Alles wat de boom jarenlang had beleefd en om zich heen
had gezien trok, als een feestelijke optocht, voorbij.
Hij zag uit oude tijden ridders en
edelvrouwen te paard door het bos rijden met een veer op de hoed en een
valk in de hand; de jachthoorn weerklonk en de honden blaften.
Hij zag soldaten van de vijand met
blanke wapens en in bonte uniformen, met speer en hellebaard, hun
tenten opslaan en weer afbreken; het wachtvuur vlamde op en er werd
gezongen en geslapen onder de brede takken van de boom.
Hij zag verliefden hier in stil geluk
in de maneschijn samen komen en de eerste letter van hun naam in de
grauwgroene bast snijden. Citer en eolusharp waren er eens — er
lagen jaren tussen — opgehangen in de takken van de eik door
vrolijke, rondtrekkende gezellen, nu hingen zij daar weer, nu klonken
zij daar weer zo liefelijk. De houtduiven kirden als wilden zij
vertellen wat de boom daarbij voelde, en de koekoek sloeg hoeveel
zomerdagen hij zou leven.
Toen was het alsof, tot in de
kleinste wortels, tot in de hoogste takken, helemaal tot in de
bladeren, een nieuw leven door de boom stroomde. Hij voelde dat hij
zich kon uitrekken, hij merkte het in zijn wortels, hoe ook daar
beneden in de aarde leven en warmte was, hij voelde hoe zijn kracht
toenam, hij groeide hoger en hoger. De stam schoot op, er was geen
stilstand, hij groeide meer en meer, de kroon werd voller, breidde zich
uit, verhief zich en naarmate de boom groeide, groeide ook zijn
gezondheid, zijn verheugend verlangen om steeds hoger te reiken,
helemaal tot de stralende warme zon. Reeds was hij hoog boven de wolken
uitgegroeid, die als duistere scharen trekvogels of als grote, witte
zwermen zwanen onder hem langs trokken.
En elk blad van de boom kon zien
alsof het ogen had om te zien; de sterren werden overdag zichtbaar,
groot en blank; iedere ster flonkerde als een paar ogen, zo zacht en zo
helder; zij deden denken aan bekende, geliefde ogen, kinderogen, ogen
van verliefden, wanneer zij elkaar onder de boom ontmoeten. Dat was een
gelukkig ogenblik, een ogenblik vol vreugde!
En toch, bij al die vreugde voelde
hij een verlangen dat alle andere bomen in het bos daar beneden, alle
struiken, planten en bloemen zich met hem mochten verheffen, met hem de
glans en vreugde mochten voelen. De machtige eik was in de droom van
zijn heerlijkheid niet volkomen gelukkig als niet alle, grote en
kleine, het met hem waren, en dat gevoel beefde door takken en bladeren
zo innig en zo sterk als in de borst van een mens. De kroon van de eik
bewoog zich alsof de boom iets zocht, iets miste, hij keek om en toen
rook hij de geur van Lievevrouwebedstro en al spoedig een nog sterkere
geur van kamperfoelie en viooltjes, hij meende te kunnen horen dat de
koekoek hem antwoordde. Ja, door de wolken kwamen de groene toppen van
het bos uitkijken.
Hij zag de andere bomen onder zich
groeien en zich verheffen evenals hijzelf; struiken en planten schoten
op, enkele rukten zich met wortel en tak los en vlogen sneller. De berk
was het vlugst, als een helle bliksemstraal knetterde haar slanke stam,
haar takken golfden als groen gaas en groene vaandels; het hele bos,
zelfs het bruingeveerde riet, groeide mee en de vogels vlogen mee en
zongen en op het hoge gras, dat los fladderde als een lange, groene
zijden band, zat de sprinkhaan en speelde met zijn vleugel op zijn
scheenbeen; de kevers bromden en de bijen zoemden, iedere vogel zong
met zijn snavel, alles was zang en vreugde tot in de hemel toe.
"Maar het kleine blauwe bloempje daar
bij het water, dat moet ook mee," zei de eik; "en dat rode klokbloempje
en dat kleine madeliefje!" Ja, de eik wilde ze allemaal mee hebben.
"Wij gaan mee! Wij gaan mee!" zong het en klonk het. "Maar dat mooie
lievevrouwebedstro van de vorige zomer — en het jaar daarvoor was
hier een heel tapijt van lelietjes-van-dalen — en die wilde
appelboom, wat stond die prachtig — en al die schoonheid van het
bos, jaren, jarenlang -- waren die toch maar tot nu toe blijven leven,
dan hadden die nu ook mee kunnen gaan!"
"Wij gaan mee! Wij gaan mee!" zong
het en klonk het nog hoger, het leek alsof ze vooruit waren gevlogen.
"Nee, dit is té ongelofelijk mooi!" jubelde de oude eik. "Ik heb
ze nu allemaal, kleine en grote! Niet één is er vergeten,
hoe is zoveel geluk denkbaar!"
"In Gods hemel is dat denkbaar!" klonk het.
En de boom die steeds groeide, voelde dat zijn wortels zich van de aarde losmaakten.
"Dat is het allerbeste," zei de boom,
"nu houdt geen band mij meer tegen! Ik kan omhoogvliegen naar het
allerhoogste in licht en glans en al mijn geliefden vergezellen mij,
kleine en grote! Allemaal!"
"Allemaal!"' Het was de droom van de
eik en terwijl hij droomde loeide er een geweldige storm over zee en
land in de heilige kerstnacht; de zee wentelde zware golven op het
strand, de boom kraakte en werd met zijn gehele wortel losgerukt, juist
op het ogenblik dat hij droomde dat zijn wortels zich losmaakten. Hij
viel. Zijn driehonderd vijfenzestig jaren waren nu als de éne
dag van het mugje.
Op kerstochtend, toen de zon opkwam,
was de storm gaan liggen; alle kerkklokken luidden plechtig en uit
iedere schoorsteen, zelfs uit de kleinste op het dak van de arme boer,
steeg de rook op, blauw als van het altaar op het druïdenfeest, de
offerrook van de dankbaarheid.
De zee werd stiller en stiller en op
een groot schip daarbuiten, dat 's nachts het zware weer goed had
doorstaan, werden nu alle vlaggen gehesen, mooi en plechtig als past
voor het kerstfeest.
"De boom is weg! De oude eik, ons
baken op het land!" zeiden de zeelui. "Hij is gevallen in deze
stormnacht! Wie zal hem kunnen vervangen, dat kan niemand!"
Zulk een lijkrede, kort maar
welgemeend, kreeg de eik die lag geveld op het sneeuwtapijt langs het
strand; en over de boom klonk psalmgezang vanuit het schip, het gezang
van de vreugde van het kerstfeest.
Ieder daarbuiten op het schip kwam bij het horen van het gezang en door het gebed in een blijde stemming.
Juist zoals de oude boom in de kerstnacht zich verhief in zijn laatste, schoonste droom.
* * * EINDE * * *